Gaan blockchain en democratie samen?

[klaaas]

Deze week ben ik Nederlander geworden. Ik behoud ook mijn Britse nationaliteit, maar gezien de aankomende Brexit heb ik liever geen problemen met mijn verblijfsstatus hier. Bijkomend voordeel is dat ik straks mag stemmen bij de provinciale en landelijke verkiezingen.
Het is fijn om deel te nemen aan het democratische proces. Al bekruipt mij het gevoel dat de verkozen leiders van ons land het over steeds minder zaken echt voor het zeggen hebben. De beslissingen die er echt toe doen, worden in toenemende mate elders genomen.

Daarnaast is er een nieuwe digitale technologie in ontwikkeling die de werking van onze representatieve democratie drastisch kan veranderen - en mogelijk schade kan toebrengen. U hebt er vast van gehoord: de blockchain.

Blockchain, die bekend is geworden door de bitcoin, is een gedistribueerde database die veel meer dan alleen financiële transacties ondersteunt. Allerlei nieuwe blockchaindiensten ontstaan voor dataopslag, messaging, slimme contracten, kiesstemprotocollen en ga zo maar door. Deze nieuwe diensten bestaan nog maar net en hebben tijd nodig om te bewijzen wat er mogelijk is. Maar ze kunnen ook ongekende veranderingen teweegbrengen.

Blockchaindiensten werken door elke nieuwe transactie – ofwel ‘block’ – toe te voegen aan de ‘chain’ van eerdere transacties: en dit op vele kopieën van de database tegelijk. Hierdoor zijn deze diensten altijd beschikbaar en beschermd tegen fraude of censuur. De grote belofte van het systeem is een efficiëntere bedrijfsvoering door het overbodig maken van tussenpersonen, centrale derde partijen en dure beheerprocessen.
De dienstontwikkelaars en hun programmeurs beslissen hoe de blockchaindiensten moeten werken, en ook op welke wijze het gebruik ervan gecontroleerd wordt. Vanaf dat moment, zonder tussenkomst van mensen, regeert het algoritme.

Succesvolle blockchaindiensten kunnen vele bekende bedrijfsfuncties vervangen. Hierbij valt te denken aan de nutsfuncties van banken, het kadaster, verzekeringen, een deel van de taken van advocaten, de RDW, octrooibureaus, autolease en -verhuur, personeelszaken, loterijen en vele vormen van bedrijfsautomatisering. De blockchain wordt dan de nieuwe tussenpersoon. Volgens de recent uitgebrachte actieagenda van de Nationale Blockchain Coalitie kan Nederland internationaal voorloper worden in de toepassing van blockchaintechnologie.
Maar wat als Nederland niet snel genoeg innoveert? En geen positieve invloed uit weet te oefenen op de werking van deze diensten? Het is mogelijk dat er dan ‘foute’ blockchaindiensten ontstaan die volledig tegen Nederlandse principes in werken. En die zo goed als ongrijpbaar zijn voor de controlerende functie van de overheid.

De meest gevorderde toepassing van de blockchain is al onheilspellend. Naast bitcoins zijn er steeds meer typen cryptogeld, waarvan sommige specifiek ontworpen zijn voor belastingontduiking of witwassen. Ze zijn volledig ontraceerbaar, zelfs voor een blockchainbelastingdienst.
Ik vraag me ook af of bij de nieuwe vormen van verzekering onze uitgangspunten van solidariteit bij gezondheidsproblemen overeind zullen blijven: ik betwijfel dit. Wanneer burgers een op maat gemaakte blockchainverzekering afsluiten, zullen risicogroepen veel meer moeten betalen.
En zullen andere blockchaindiensten gelijke rechten waarborgen, ongeacht komaf, seksuele geaardheid of overtuiging? Het probleem is dat onze overheid hier geen grip op kan krijgen. We moeten maar hopen dat de blockchain dienstontwikkelaars ook onze principes aanhangen.
Dit alles betekent ook dat er een nieuwe digitale kloof zal ontstaan: tussen blockchainontwikkelaars en de rest. Die ontwikkelaars zullen op allerlei terreinen het voor te zeggen krijgen. Neem bijvoorbeeld het rijksbrede programma Circulaire Economie, dat is ontworpen door het vorige kabinet. Dit beschrijft hoe Nederland een duurzame economie kan realiseren, ook voor toekomstige generaties. Zullen onbedachtzame blockchainontwikkelaars oog hebben voor dit soort brede, lange termijn doelen?
Ik vrees van niet.

Het is dus belangrijk om onze normen en waarden in de in Nederland gebruikte blockchaintoepassingen te waarborgen. Het zal een pittige uitdaging worden, bijvoorbeeld voor de Nationale Blockchain Coalitie, om het voor de controlerende macht mogelijk te malen om deze ongrijpbare technologie te helpen controleren.
Misschien zie ik het te somber in. Als ik kijk naar de kwaliteit van Wikipedia en hoe die gemeenschap van betrokkenen te werk gaat, dan zie ik een goed functionerend geheel dat is gebaseerd op principes van onafhankelijkheid, openheid en pragmatisme. Wikipedia is werkelijk (en onverwacht) fantastisch.

Goed ontworpen blockchaindiensten kunnen onze maatschappij vooruit helpen. Maar het is niet uit te sluiten dat er varianten ontstaan die schade toebrengen aan ons democratische systeem. Wacht dus niet tot anderen de richting bepalen, en begin hier al wel mee te experimenten.
Om beurten schrijven vier columnisten over nieuwe technologie en wat ondernemers, bestuurders en werknemers hiermee kunnen.
De decentrale, participatieve werkwijze van vele blockchainontwikkelingen bewijst niet dat deze democratisch is, stelt David Langley, onderzoeker Internet, Innovatie en Strategie bij TNO en de Rijksuniversiteit Groningen.
st


Gaan blockchain en democratie samen?